Tinh Dầu: Những kiến thức cơ bản bạn cần biết

Thời tiết và khí hậu ở Huế nổi tiếng là khắc nghiệt với cuộc sống con người. Ở đây, mùa hè nắng đổ lửa, mùa đông mưa triền miên, không khí lúc nào cũng ẩm ướt. Nhưng chính trong môi trường khắc nghiệt đó, Mẹ thiên nhiên đã sản sinh ra những giống và loài sinh vật biết cách thích nghi để tồn tại và sinh sôi góp phần tạo nên một xứ Huế nổi tiếng đa dạng về sản vật, văn hóa và ẩm thực ở tầm quốc tế. Ở đó có bún bò Huế mà chỉ mới nhắc đến đã thèm. Và ở đó, có một con sông mà hầu như mọi người đều nhớ đến là sông Hương.Ở một đất nước mà cứ mỗi 20 km đi từ Bắc xuống Nam lại có một con sông lớn thì một con sông trở nên nổi tiếng tất nhiên phải là một dòng sông rất đặc biệt. Vì sao dòng sông được đặt một cái tên đẹp như thế và cái gì làm cho nó nổi tiếng như thế? Các bạn sẽ tự tìm ra lời giải sau khi biết thêm một số kiến thức cơ bản về …. tinh dầu.

1. Tinh dầu là gì?

Tinh dầu là các hỗn hợp các hợp chất thơm tự nhiên được chiết xuất từ thực vật. Hỗn hợp đó thường có trên 50 thành phần khác nhau. Trong triết học phương Tây cổ đại, tinh dầu được xem là yếu tố thứ năm của tự nhiên bên cạnh đất, nước, gió và lửa. Đó là yếu tố tinh thần, hay linh hồn của cây cỏ (Từ essential oil bắt nguồn từ quintessential oil, là thành tố thứ năm). Bởi vì tinh dầu được lấy từ cây cỏ bằng cách chưng cất hơi bay lên. Cũng như người ta vẫn dùng từ tinh thần (spirit) để gọi các loại rượu nồng độ cao như whiskey hay brandy.

Trong tiếng Việt, tinh dầu đơn giản là những gì tinh túy nhất, tinh tế nhất được chiết xuất từ cây cỏ và tồn tại dưới dạng dung dịch không tan trong nước gọi chung là dầu. Như vây, với người Việt hay người phương Tây, tinh dầu đều là thứ quý giá và tinh khiết do thiên nhiên tạo ra. Nói cách khác, những thứ do con người tổng hợp từ các chất hóa học thì không phải là tinh dầu (mặc dù có khi mùi rất giống nhau).

2. Cách sản xuất tinh dầu

Con người lấy tinh dầu từ cây cỏ bằng nhiều cách, mà truyền thống nhất và phổ biến nhất là chưng cất hơi nước (giống như chưng cất rượu). Khoa học phát triển, một số phương pháp chiết xuất mới để lấy tinh dầu được phát minh như ép, chiết xuất dung môi, chiết xuất CO2 lỏng,…Dù bằng phương pháp nào thì mong muốn cao nhất của việc chiết xuất tinh dầu là giữ nguyên các đặc điểm về vật lý và hóa học của tinh dầu như khi nó đang ở trong các bộ phận của thực vật. Và ước mơ này cũng chỉ là cái đích mà con người đang hướng đến chứ chưa đạt đến được. Đó vì trong hàng chục hợp chất thành phần của tinh dầu, có những hợp chất rất dễ bị phân hủy bởi nhiệt độ và một số yếu tố khác trong quá trình chiết xuất và lưu trữ.Và những hợp chất càng hiếm, càng quan trọng thì lại càng dễ mất. Vì thế, việc làm ra tinh dầu không khó (con người đã biết làm tinh dầu từ thời cổ đại). Nhưng làm ra tinh dầu tốt với các thành phần và mùi thơm như khi còn ở trong các bộ phận của cây cỏ thì không dễ chút nào. Vì thế, trên thị trường tinh dầu có rất nhiều giá, nó giống như thời trang hàng chợ và hàng hiệu xa xỉ vậy thôi.

3. Đặc điểm của tinh dầu

Gần đây, xu hướng sử dụng tinh dầu trong đời sống ngày càng tăng, nhất là khi khoa học phát hiện ra những công dụng tuyệt với của tinh dầu. Nhưng để dùng đúng, trước hết chúng ta cần biết vì sao tinh dầu lại quan trọng đối với một số loài thực vật, và vì sao với mỗi loài thì lại có tinh dầu khác nhau khi mọc ở những nơi khác nhau.

Thay đổi theo điều kiện tự nhiên

Khi ở bên trong cơ thể thực vật, tinh dầu không phải là một hỗn hợp ổn định. Thành phần của tinh dầu thường xuyên thay đổi để giúp cây thích nghi với môi trường bên ngoài. Bạn hãy ngửi lá sả từ một cây sả vào buổi sáng, buổi trưa, và buổi tối bạn sẽ nhận ra mỗi lần ngửi là mùi khác nhau. Đó là do các thành phần trong tinh dầu sả đã thay đổi dưới tác dụng của mặt trời, nhiệt độ không khí, độ ẩm. Và rõ ràng, ở những nơi khác nhau trên trái đất này thì điều kiện tự nhiên ở đó cũng khác nhau dẫn đến tinh dầu do một loài cây mọc ở những nơi khác nhau thì cũng không giống nhau.Đây là một kiến thức cơ bản của người sản xuất tinh dầu để chọn đúng thời điểm thu hoạch và chưng cất và chọn đúng vùng đất cho từng loài khác nhau. Người sử dụng tinh dầu cần biết để chọn mua được loại tinh dầu tốt “nhất quả đất”. Ví dụ, mua tinh dầu Lavender thì phải là từ Pháp, tinh dầu hương thảo thì phải từ Ý, hay tràm gió, thiên niên kiện thì phải từ Huế. Tất nhiên cái thông tin về địa danh cũng chưa đủ để bạn quyết định trả một món tiền kha khá cho một chai dung dịch nhỏ xíu.

Giúp cây thụ phấn

Tinh dầu có một nhiệm vụ khác là giúp tăng khả năng thụ phấn, sinh sản và duy trì nòi giống bằng cách thu hút các loài ong bướm tìm đến. Phổ biến nhất là tinh dầu tạo nên mùi hương của các loài hoa như hoa hồng, hoa lavender, hoa ngọc lan. Cây nào có hoa thơm thì khả năng duy trì nòi giống càng cao. Con người đôi khi cũng phải nhờ tới tinh dầu của những loài hoa này để giúp tăng cơ hội sinh sản, duy trì nòi giống (vì không tự làm ra được những thứ tuyệt vời như cây cỏ). Bây giờ thì các bạn có thể đoán ra động cơ của những người đang dùng nước hoa rồi đó.

Bảo vệ cây khỏi sâu bệnh

Tinh dầu giúp bảo vệ cây khỏi bị động vật, côn trùng, nấm bệnh, vi khuẩn gây hại. Với những vùng nguyên liệu trồng tràm, trồng sả, hương nhu và một số loài khác để chiết xuất tinh dầu từ lá, chúng tôi chưa bao giờ phải bận tâm về sâu bệnh. Nếu có xuất hiện sâu bệnh thì cũng chỉ trên những lá non, những cây già yếu và thường tự hết đi mà không cần phải làm gì cả. Sâu còn giúp cho chúng tôi tạo ra những bụi cây tràm ra nhiều cành nhánh bằng cách ăn đứt đỉnh sinh trưởng, kích thích các chồi nách mọc lên. Đây là đặc tính của tinh dầu mà con người lợi dụng để bảo vệ sức khỏe, tiêu diệt vi sinh vật, xua đuổi côn trùng, tạo ra môi trường trong lành.Trong điều kiện tự nhiên thuận lợi cho côn trùng và vi sinh vật phát triển (nóng, ẩm) thì những loài thực vật ở đó thích nghi bằng cách tạo ra những tinh dầu có tính kháng khuẩn và côn trùng mạnh hơn. Quá trình tiến hóa giúp cho những loài và giống cây sống ở vùng có nhiều rủi ro sâu bệnh có khả năng chống lại côn trùng và vi sinh vật mạnh hơn.Trên đây là 3 đặc điểm chung nhất của tinh dầu. Với mỗi loại thì lại có nhiều chức năng và công dụng khác nhau, chúng tôi sẽ đề cập trong từng bài viết của từng loại. Nhưng có một đặc điểm mà Liên Minh Xanh muốn các bạn nhớ kỹ, đó là tinh dầu có hoạt lực rất mạnh. Vì vậy, không nên tùy tiện để tinh dầu tiếp xúc trực tiếp lên cơ thể khi chưa biết rõ. Các bạn cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng trước khi dùng. Và đọc rồi thì cũng nên dùng thử một lượng nhỏ trước đã. Với trẻ em thì càng phải thận trọng hơn. Và để giảm rủi ro thì các bạn nên tìm mua tinh dầu tinh khiết từ những thương hiệu uy tín.

4. Tinh dầu Huế

Quay lại với xứ Huế, chính nhờ môi trường tự nhiên khắc nghiệt đã làm cho hệ thực vật ở nơi này có thể tạo ra các loại tinh dầu chất lượng nhất, hoạt tính kháng khuẩn mạnh nhất để thích nghi. Sông Hương theo truyền thuyết là được người xưa đặt tên vì nó bắt nguồn từ những dãy núi, con suối ở vùng thượng nguồn với vô vàn cây cỏ thấm đẫm tinh dầu thơm ngát và tinh khiết đến nỗi con người cảm nhận được mùi thơm trong dòng nước (đó là chuyện xưa khi rừng còn nguyên vẹn).Đó cũng là nguồn gốc tạo nên ẩm thực Huế đặc biệt với hương vị riêng vừa ngon, vừa có lợi cho sức khỏe. Bún bò Huế sẽ không thể là bún bò Huế nếu không có cây sả trồng trên đất Huế.